[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Tekst zdigitalizowano na podstawie: Ireneusz z Lyonu,
Wykład nauki apostolskiej,
wstęp,
tłumaczenie i opracowanie Wincenty Myszor, Kraków 1997.
Przygotował do digitalizacji i opracował: Grzegorz Kopeć (
WSTĘP: ZWIĄZEK PRAWDY, WIARY I ŻYCIA: 1-3A
1
Drogi mój Marcjanie!
Znam twoją gorliwość w kierowaniu się pobożnością
- a ta tylko
prowadzi człowieka do życia wiecznego - dlatego podzielam twoją radość i modlę się tylko,
abyś zachowując nienaruszoną wiarę podobał się Bogu, twemu Stwórcy. Obyśmy zawsze byli
razem, ku naszemu wspólnemu pożytkowi, dla ułatwienia doczesnego życia przez gorliwe
zajecie się w naszych rozmowach
tym, co pożyteczne. Jednak w tym czasie co do ciała
jesteśmy oddaleni od siebie, dlatego nie zwlekam, aby o ile to możliwe pisemnie nieco
porozmawiać z tobą i w skrócie przedstawić ci głoszenie prawdy dla umocnienia twojej
wiar
Wysyłam ci jakby zwie złe przypomnienie, abyś przez to niewiele osiągnął wiele,
abyś przez ten skrót pojął wszystkie części ciała prawd
i dowody rzeczy Bożych, przyjął
skrótowo; tak bowiem zaowocuje
twoje zbawienie i zawstydzisz głoszących błędne opinie, a
każdemu, kto pragnie mieć rozeznanie, dostarczysz z całą swobodą naszej zdrowej i wolnej
od zarzutu nauki
Jedna jest bowiem droga, dostępna dla wszystkich, którzy potrafią widzieć, oświetlona
przez światło (z nieba), natomiast liczne są ciemne drogi tych, którzy nie widza, ta prowadzi
do królestwa niebieskiego łącząc człowieka z Bogiem, tamte prowadza zaś ku śmierci
oddzielając człowieka od Boga
Dlatego konieczną jest rzeczą dla ciebie i dla wszystkich,
którzy troszczą się o swoje zbawienie
aby zdecydowanie i niewzruszenie
dzięki wierze
1
Badacze przyjmują greckie pochodzenie tego imienia, więc „Markianos”; tu podaje jednak w nawiązaniu do
wersji zlatynizowanej. Niektórzy badacze uważają, że w Galii w III wieku był biskup Marcianus, znany z 68
listu Cypriana z Kartaginy. Wskazuje to jednak tylko na to, że imię to było popularne w Galii. Wydaje się, że
chodzi raczej o fikcyjna osobę adresata dzieła Ireneusza.
2
Pobożność. Gr.
theosebeia
.
3
Gr.
homiliai
.
4
Wyraźna aluzja do tytułu dzieła
Epideixis tou apostolikou kerygmatos.
„Wykład”, czym oddajemy
epideixis
zawiera więc także dowodzenie. W dziele Ireneusza mamy dwie części oddające treść tego pojęcia, „wykład”
prawd wiary, ich ekspozycja, w pierwszej części oraz ich „dowodzenie” na podstawie Pisma św. w drugiej
części.
5
„Ciało prawdy” (podobnie w
Adversus Haereses
I, 8, 1; 9, 4; II, 27, 1) wskazuje na organiczna całość nauki
apostolskiej, tu przede wszystkim w zgodności Starego Testamentu z nauka Nowego Testamentu, w odróżnieniu
do selektywnej nauki heretyków, którzy miedzy innymi odrzucali Stary Testament.
6
„Przynosić owoc” por.
Wykład
99 z
Adversus Haereses
I, Przedmowa 3.
7
Por. Tt 2, 8.
8
Jedna jest droga prawdy, natomiast wiele jest dróg kłamstwa. Idea drogi być może nawiązuje do obrazu dwu
dróg w
Didache
i
Liście Pseudo-Barnaby,
jako drogi życia i drogi śmierci. Podobna myśl w
Adversus Haereses
V, 20, 1-2.
9
Por.
Adversus Haereses
III, 3, 4.
10
„Niewzruszenie”. Gr.
hedraios
. Por.
Adversus Haereses
V, 8, 3.
postępowali na drodze, aby przez zaniedbanie i lenistwo nie opóźniali się tkwiąc w
materialnych żądzach, albo błąkając się nie zeszli ze słusznej drogi.
2
Człowiek, ponieważ jest istotą złożoną z duszy i ciała, wypada i trzeba, aby określał siebie
przez te dwie części. Ze strony tych dwu części zagraża mu także upadek. Jednak czystość
ciała jest środkiem powstrzymania się od wszystkich wstrętnych rzeczy i haniebnych
czynów, czystość duszy zaś dotyczy zachowania nienaruszonej wiary w Boga, bez jej
uszczuplania czy dodawania. Pobożność bowiem zaciemnia się i zaciera przez nieczystość i
brud ciała i zostaje złamana i splamiona i nie ustrzeże się uszczerbku, gdy fałsz przedostaje
się do duszy. Pobożność zaś będzie zachowana w piękności i we właściwej mierze, gdy trwać
będą jednocześnie prawda w duszy i czystość w ciele
Cóż bowiem za pożytek poznać cos
prawdziwie w słowach, a jednocześnie splamić ciało i popełnić czyny niegodziwe? Albo,
jakiż w ogóle pożytek może być z czystości ciała, jeśli brak będzie prawdy w duszy? Te
rzeczy bowiem cieszą się wzajemnym udziałem, razem jednoczą się i walczą o to, by
człowieka postawić przed Bogiem. I dlatego Duch Święty mówi przez Dawida:
Błogosławiony mąż, który nie chodził w radzie bezbożnych
to jest w radzie ludzi nie
znających Boga, gdyż ci są bezbożnymi, którzy nie czczą tego, który prawdziwie jest Bogiem
i dlatego Słow
mówi do Mojżesza:
Jestem tym, który jest
.
A więc ci, którzy nie czczą
istniejącego Boga, ci są bezbożnymi;
I nie stanął na drodze grzeszników
- a grzesznikami są
ci, którzy mają poznanie Boga, a nie przestrzegają jego nakazów, to jest, gardzą nimi
Na
katedrze siejących zarazę nie zasiadł
a
siejący zarazę
są ci, którzy nie tylko siebie samych
zepsuli, ale także innych przez przewrotna i pokrętną naukę; katedra zaś jest znakiem szkoły;
takimi są heretycy: zasiadają na katedrach siejących zarazę i psuja tych, którzy przyjmują
truciznę ich nauki
3
11
Ireneusz wyraźnie łączy czystość ciała ze sferą moralną, powstrzymania się od haniebnych czynów, zaś
czystość duszy ze sferą intelektualną, jako związek z prawdą. Por.
Adversus Haereses
V, 6, 1; 9, 1.
12
Ps 1, 1 (tu i w następnych).
13
Według Ireneusza to Słowo
(
Logos
) rozmawiało z Mojżeszem; podobnie zresztą twierdził Justyn,
Apologia
I,
63, 10-14;
Dialog
60. Ireneusz na innych miejscach to potwierdza:
Wykład
46;
Adversus Haereses
II, 6, 2. Tu
wyraźnie Logos pośredniczy w objawieniu Ojca; podobnie w
Adversus Haereses
IV, 11, 4.
14
Wj 3, 14.
15
Gr.
kataphronetes, contemptores.
Por.
Adversus Haereses
IV, 24, 1.
16
Ireneusz wyróżnia trzy rodzaje ludzi odrzucających prawdę: pogan, którzy nie oddaja czci Bogu, Żydów,
którzy gardzą jego przykazaniami i heretyków, którzy fałszują prawdy wiary. Interesująca jest aluzja do
heretyków przez wyjaśnienie, że tworzą szkoły, skojarzona z „katedrą” w psalmie. „Szkołę”, gr.
didaskaleion.
A więc, abyśmy czegoś takiego nie doznawali, winniśmy przestrzegać niezachwianie
reguły wiar
i wypełniać przykazania Boże
wierząc Bogu, w bojaźni przed nim,
ponieważ jest Panem i miłując go, gdyż jest Ojcem. Wypełnienie zaś (tego) wywodzi się z
wiary, bowiem
jeśli nie uwierzycie
- mówi Izajasz -
nie zrozumiecie
Wiarę zaś zachowuje
prawda, gdyż wiara opiera się na rzeczach prawdziwie istniejących
; tak, żebyśmy wierzyli
w rzeczy, które istnieją tak, jak są i gdy wierzymy w istniejące tak jak są, to po, abyśmy
zachowali zawsze należne wobec nich niewzruszone przekonanie
. A więc skoro wiara
zawiera w sobie nasze zbawienie, trzeba i wypada poświęcić wiele usilnego starania, abyśmy
zdobyli prawdziwe ujecie tego, co istnieje
[CZEŚĆ PIERWSZA: NAUKA APOSTOŁÓW: 3A-4A]
[Reguła chrześcijańskiej wiary: Bóg Ojciec, Syn i Duch Święty wobec człowieka: 4-8]
Oto, czym obdarza nas wiara, ta, która prezbiterzy, uczniowie apostołów, nam przekazali
Przede wszystkim poucza nas, abyśmy pamiętali, że w chrzcie otrzymaliśmy odpuszczenie
grzechów w imię Boga Ojca i w imię Jezusa Chrystusa, Syna Bożego, wcielonego, zmarłego
i zmartwychwstałego i w Duchu
S
wie tym Boga; ze chrzest ten jest pieczęcią
ycia
wiecznego i odrodzenia w Bogu
tak, że stajemy się dziećmi nie ludzi zmarłych, lecz
wiecznego i zawsze istniejącego Boga. Wiara ta poucza nas o nim samym, wiecznym i
zawsze istniejącym Bogu, że jest on ponad wszystkim, co istnieje, że wszystko zostało
ustanowione pod jego władza, a wszystko, co jest pod jego władza, on stworzył, tak, że nie
panuje i nie jest panem nad czymś innym, kogoś innego, lecz nad bytami własnymi.
Wszystko jest rzeczą Boga i dlatego Bóg jest wszechmocny, a wszystko jest z Boga
17
Tutaj „kanon”; W
Adversus Haereses
I, 9, 4; 1, 20 pojawia się „kanon prawdy”, czyli „reguła prawdy”.
18
Por. 1 J 5, 2.
19
Iz 7, 9.
20
Gr.
ta onta.
21
Stwierdzenia ważne dla właściwego zrozumienia wiary u Ireneusza. Niektórzy dostrzegają związek takich
pojęć jak
pistis
(
wiara
)
, episteme
(
wiedza
) i
stasis
(
trwałość, pewność
). Takie ujecie wiary według Ireneusza
zakłada doświadczenie, a więc inaczej niż gnostyckie spekulacje.
22
„Ujecie tych rzeczy, które istnieją” to
katalepsis ton onton,
co według niektórych badaczy jest koncepcją
stoicką dla wyrażenia pewnego, niewzruszonego ujęcia prawdy. Podobna myśl zachowuje
Adversus Haereses
V,
2, 3. Inni łączą tu myśl Ireneusza z podobnym ujęciem u gnostyka Ptolemeusza,
List do Flory
3, 8.
23
Ireneusz często odwołuje się do tradycji prezbiterów, co wskazuje na kontynuację teologii małoazjatyckiej.
Por.
Adversus Haereses
III, 3, 4; IV, 27, 1; 49, 1; V, 5, 1. Tradycja „starszych” (prezbiterów) nie jest jednak u
Ireneusza czymś ściśle określonym. Wydaje się, że stanowi ona swoistego rodzaju autorytet. Ireneusz podkreślał
raczej bliskość owych starszych do apostołów, niż ich osobisty autorytet. Z kręgu Jana apostoła takimi byli
Papiasz i Polikarp, oraz kilku innych, razem sześciu starszych. Ireneusz wykorzystał przekaz Papiasza, chociaż
go nie spotkał osobiście; o Polikarpie wspomniał, że go znał (
Adversus Haereses
III, 3, 4). Dla Ireneusza
związek z prezbiterami mógł być dowodem przekazu nauki apostolskiej w dyskusji z gnostykami, którzy
również powoływali się na autorytet apostolski.
24
Gr.
sfragis.
25
Gr.
anagennesis eis theon
por. niżej rozdział 7.
26
Wywody Ireneusza zawierają wyraźne aluzje antygnostyckie. Gnostycy rozróżniali Boga, najwyższy byt,
którego nazywali Ojcem, który jednak według nich nie był stwórcą świata widzialnego, i demiurga, Boga
niższego, którego łączyli z Bogiem-stwórcą w Starym Testamencie. Zbawca według gnostyków przebywał
4
Jest więc rzeczą konieczną, żeby stworzone rzeczy miały swój początek stworzenia z
jakiejś wielkiej przyczyny. Początkiem zaś wszystkiego jest Bóg. Sam bowiem nie został
stworzony przez innego, ale przez niego wszystko zostało stworzone. I dlatego najpierw
należy i wypada wierzyć, że jest jeden Bóg i Ojciec, który wszystko ustanowił i
uporządkował i stworzył to, co dotąd nie istniało po to, aby istniało, który ogarnia wszystko
choć jego jednego nic ogarnąć nie może
A „wszystko” to oznacza według nas to, co jest
światem, a na świecie i człowiek; a więc i świat został stworzony przez Boga
5
Rzecz wygląda następująco: Jest jeden Bóg, niestworzony, niewidzialny, stwórca
wszystkiego, ponad którym nie ma innego Boga i po którym nie ma innego Boga
Bóg jest
rozumnym bytem i dlatego przez Rozum-Logos uczynił to, co stworzył
I duchem jest Bóg i
dlatego przez Ducha wszystko upiększył
W ten sposób mówi także prorok:
Przez słowo
Pana stały się niebiosa i przez jego ducha wszelka ich
moc
. Tak więc, skoro Słowo
umacnia, to jest tworzy rzeczy cielesne i obdarza istnieniem, a Duch porządkuje
różnorodność mocy, słusznie Słowem nazywa się Syna a Ducha Mądrością Bożą
. Słusznie
także Paweł, jego apostoł mówi:
Jeden jest Bóg, Ojciec, ponad wszystkim, przez wszystkich i
w nas wszystkich
. Ponad wszystkim bowiem jest Ojciec, przez wszystkich zaś Słowo
-
przez nie wszystko się stało od Ojca, we wszystkim zaś Duch, który woła Abba, Ojcze i który
zatem w świecie, którego nie stworzył.
27
Całe zdanie jest prawie cytatem z dzieła Hermasa,
Pasterz,
Przykazanie 1, 1. Do tej myśli Ireneusz wracał w
Adversus Haereses
IV, 20, 2; 22, 1; Mimo wzmianki
(
Bene igitur scriptura, quae dicit: Primo omnium crede
quoniam unus est Deus:
Adversus Haereses
IV, 20, 2) nie zaliczał pisma Hermasa do Pisma świętego. Inna
rzecz, że wypowiedź jest tak krótka i oczywista dla pierwotnej katechezy, że wydaje się, że jest to raczej ślad
ustnego nauczania, tak u Hermasa jak i u Ireneusza, niż cytat uwzględniający tekst. Określenie „pismo”
(
scriptura
) może się odnosić do Pisma świętego, jako autorytetu nauczania, a cytat po prostu nie jest cytatem z
Hermasa.
28
„Wszystko” może być aluzją antygnostycką. Wyraźnie przeciw gnostykom formułuje tę samą myśl w
Adversus Haereses
III, 11,1.
29
Wyraźna aluzja do myśli gnostyckiej, a zwłaszcza do gnostyckiej koncepcji hierarchii boskiego bytu. Wprost
przeciw gnostykom wyraża tę samą myśl
Adversus Haereses
I, 22, 1.
30
„Rozumny byt”: gr.
logikos,
do czego Ireneusz zastosował grę słów do „Logos”, przez którego Bóg stworzył.
W tym zdaniu z tej racji zachowałem zatem w tłumaczeniu „Rozum-Logos”; w pozostałych wypowiedziach
„Logos” oddaje przez „Słowo”.
31
Por.
Adversus Haereses
II, 30, 9; III, 24, 2; IV, 20, 2. 4.
32
Ps 32(33), 6. W
Adversus Haereses
I, 22, 1 Ireneusz cytuje dokładniej za LXX
(
przez tchnienie jego ust
)
.
Wydaje się, że Ireneuszowi zależało bardziej na
duchu
niż na
tchnieniu ust.
Łatwiej było dostosować cytat
biblijny do myśli teologicznej.
33
Por.
Adversus Haereses
IV, 20. 1. 3. O identyfikacji Ducha z Mądrością por. niżej rozdział 10.
34
Ef 4, 6. W większości rękopisów biblijnych zamiast
w nas wszystkich
jest
we wszystkich.
Myśl Pawła jest
oczywiście zupełnie odmienna, odnosi się do Boga. Ireneusz natomiast przedstawił myśl inaczej: Ojciec nie jest
we wszystkim bezpośrednio, jest ponad wszystkim, jest natomiast we wszystkim przez swoje Słowo i przez
swego Ducha.
35
Gr.
dia panton
. Por. Ef, 4, 6 oraz myśl stoicką o Logosie, który przenika wszystko i wszystko podtrzymuje w
istnieniu swoją mocą.
kształtuje człowieka na podobieństwo Boże. Tak więc Duch ukazuje Słowo i dlatego
zwiastowali Syna Bożego
Słowo zaś, to jest Logos, kieruje Duchem i dlatego on sam jest
tłumaczem proroków i prowadzi człowieka do Ojca
6
A to jest porządek
naszej wiary i podstawa (naszej) budowy i oparcie dla obyczaju. Bóg
Ojciec niestworzony, niepojęty, niewidzialny, jeden Bóg, stwórca wszystkiego: to pierwszy
artykuł naszej wiary. Drugi artykuł zaś to: Słowo Boże, Syn Boży, Jezus Chrystus, nasz Pan,
który objawił się prorokom według właściwości ich prorokowania
i według stanu
zrządzenia
Ojca, przez którego wszystko się stało, który w ostatnim czasie
aby
sprowadzić wszystko w jedno
, stał się człowiekiem wśród ludzi, widzialnym i dotykalnym,
dla zniszczenia śmierci
i ukazania życia i zaprowadzenia wspólnot
człowieka z Bogiem.
A to trzeci artykuł: Duch Święty przez którego prorocy przepowiadali i ojcowie nauczali o
sprawach Bożych, a sprawiedliwi kierowali się na drogę sprawiedliwości
i który w ostatnim
czasie został wylany w nowy sposób
na ludzkość odnawiając człowieka po całej ziemi dla
Boga
7
36
„Prorocy zwiastowali”: Ireneusz przypisuje inspirację prorocką albo Duchowi Świętemu, albo Logosowi.
37
Duch prorocki wskazywał na różne elementy dzieła zbawczego Słowa, a więc inspirował zapowiedzi
prorockie wcielenia, śmierci i zmartwychwstania. Słowo zaś „kieruje” duchem prorockim, to znaczy duch jest
ukierunkowany na te wydarzenia związane z Logosem (niektórzy tłumaczą zamiast „kieruje” na „wyraża”).
38
Gr.
taxis.
Chodzi o porządek, układ, w jakim pozostają do siebie treści wiary.
39
„Właściwość” oddaje przywołany w rekonstrukcji wyraz grecki „charakter”. Chodzi o właściwość
prorokowania, odrębną dla każdego z proroków, czy tez danej wypowiedzi. Prorocy wypowiadali się na różne
sposoby, sobie właściwe. Niektórzy łączą „charakter” z nauką, z charakterystycznymi cechami danej doktryny.
Tu, wydaje się, chodzi jednak nie o odrębność treści, a raczej sposobu głoszenia. W
Adversus Haereses
IV, 33,
11-14 prorocy są
membra Christi
i „każdy z nich objawił w proroctwie na sposób sobie właściwy, odpowiednio
do swego udziału w ciele Chrystusa, jeśli zaś wszyscy razem coś mówili, to każdy z nich głosił dzieło tego
samego (Chrystusa). Ale tak, jak w nas samych, w naszych członkach objawia się działanie całego ciała, a postać
całego człowieka nie ukazuje się tylko w jednym członku, ale w całości, tak i prorocy, każdy z nich objawiał
jednego” Chrystusa:
Adversus Haereses
IV, 33, 10. A więc na różne sposoby, każdemu z nich właściwe, głosili
jednego Chrystusa.
40
„Zrządzenie” oddaje greckie
oikonomia.
Jest to termin teologiczny, który bardzo często pojawia się u
Ireneusza. W tłumaczeniu łacińskim oddano go jako
dispositio
por.
Adversus Haereses
IV, 33, 10; według
niektórych
oikonomia
jest planem zbawczym, według którego Syn Boży zapowiedziany przez proroków w
ostatnich czasach stał się człowiekiem. Por. inne zastosowanie tego pojęcia niżej: 32, 37, 47, 58, 99 i 100.
41
W wersji łac.
in fine temporum,
w znaczeniu „przy końcu czasu”. Przyjście Chrystusa jako człowieka stanowi
zakończenie dziejów.
42
„Sprowadzić w jedno” oddaje greckie
anakephalaioomai
pokrewne z
anakepha laiosis
łacińskie
recapitulatio.
Zrezygnowałem w polskim tłumaczeniu z „rekapitulacji” na rzecz aluzji do Ef 1, 10. Dalej Ireneusz używa tego
pojęcia ukazując bogactwo jego treści: rozdziały 28, 30, 32, 95, 99.
43
Por. 2 Tm 1, 10.
44
Gr.
koinonia.
45
Chodzi zapewne o sprawiedliwych Starego Testamentu, których Duch Święty prowadził do Boga.
46
Czyli wraz z przyjściem Syna Bożego jako człowieka.
47
Trzy artykuły wiary wyraźnie nawiązują do wyznania chrzcielnego: trzykrotne zanurzenie w wodzie
chrzcielnej w imię Trójcy Świętej por. rozdział 100.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
© 2009 Po zniszczeniu przeszłości przyszedł czas na budowanie przyszłości. - Ceske - Sjezdovky .cz. Design downloaded from free website templates